Gure historia

Nahiz eta «Eliza Ebanjeliko»aren kontzeptua nahiko modernoa iruditu, presentzia ebanjelikoa Euskal Herrian aurre-erreformaren garaiari dagokio.

Hala, XIII. eta XIV. mendeetan baziren zenbait talde, batez ere valdense-ak, Erreformaren ideien forma latindarraren adierazle zirenak.

Gero, Leon X Aita Santuak, 1521 inguruan, edozein dibergentzia hedatzearen aurkako lehen neurriak hartu zituen, Lutero eta Erasmoren bibliografia zabalean agertzen zirenak bezalakoak.

Inkisizioak bere ardurapean hartzen du lan hau, Gipuzkoa eta Nafarroako portu eta mugak zainduz.

Hala ere, Pasaiako jendeak nabe bat hartu die frantsesei, eta liburu ugari zegoen han. Liburu horiek Tolosa, Donostia, Errenteria, Oñate, Leniz, Arrasate, Bergara eta Durangoko batxiler, elizgizon eta letra-gizonen artean banatzen dira.

Hain handia izan zen zarata eta jendeen artean sortutako interesa Martin de Salinas jaunak honela zioela: “hainbeste memoria dago Luterori buruzkoa zein ez da beste ezertaz hitz egiten”

Geroago, 1530ean, López de Cerain gipuzkoarra Granadan exekutatu zuten luteranismo garbia izateagatik, eta 1539 bizirik erre zuten Bilbon Jonh Tac gaztea, ingelesa, Itun Berria irakurri eta sinesteagatik.

1550ean, Valdeolivas inkisidoreak adierazten du euskal kostaldeko leku askotan luteranoak aurkitzen dituela, eta 1567ra arte, Euskadiko eta Nafarroako kostaldeetan eta mugetan liburuak sartzen direla, tonenetan, artilezko baletan eta abarretan gordeta.

Bitartean, Nafarroan, Juana de Albret erreginak fede protestantea zuen, Karlos V.aren azpikerietatik eta konkistatzeko irrikatik salbu. Fede horrek gorakada handia izan zuen Bearnen, baina Nafarroan nekez gainditzeko moduko hesia aurkitu du: euskara.

Horregatik, eta erreginak hala eskatuta, 1564ko martxoaren 14an, Bearneko Sinodo Protestanteak «Itum Berria» Leizarragari itzultzeko agindua eman zion.

1565ean, 1516ko Erasmoren testu grekoa oinarri hartuta hasi zen itzulpena, eta 1571n ikusi zuen argia. Hori izan zen Bibliaren lehen itzulpena euskarara.

Ingalaterrarekin izandako harreman zabalaren ondorioz, agintariekin akordio bat egin zen 1750 inguruan. Horren bidez, Nerbioi ibaiaren irlan, Deustu, San Inazio eta Zorrotzaren parean, zegoen hilerri eta kaperan, protestanteen gorpuzkinak hilobiratzen ziren. Hala, XIX. mendearen erdialdera arte, orduan eraman zuten hilerria «Ingelesen Landa» izenekora (han dago Gugenheim Museoa).

Geroxeago, hilobi eta enparauak gaur egungo britainiar Loiuko kanposantura (kaperaduna baita) eraman ziren, (Txorierri kalea, 1).

Hainbat mendetako jazarpenaren ondoren, Euskal Herrian eragin protestante handia ikusten dugu berriro. Horrela ikusten dugu George Borrow «Don Jorgito el inglés», 1830etik 1845era Estatu osoan zehar ibili zena, Bizkaian sartuz, askotan garesti ordainduta, eta hori, lurraldean jarraitzaileak izan arren.

1838an Borrow Oteiza gipuzkoar medikuak eginik Lukasen ebanjelioaren itzulpena argitaratu zuen, baita ere Joanen ebanjelioaren beste bat.

Bere lanaren eta beste misiolari batzuen ondorioz, 1855ean Donostian, Bilbon eta Iruñean tertulia gisa biltzen ziren talde ebanjelikoak. Baina ez zen 1869. urtera arte, «Gloriosa» izeneko iraultzaren ondoren, ebanjelikoei kultu-askatasuna emango zaiela. Horri esker, gaur egun arte lehen kongregazio egonkorrak ezarri ziren hiri horietan.

Gauza ezezagun bat 1882an Donostiako Andereñoen Eskola sortzea izan zen. Gulick jaun eta andreak sortu zuten. Bere ikasleak Gipuzkoako Institutuan aztertzen ziren lehen emakumeak ziren. XX. mendearen lehen laurdeneko eskolan hezkuntzaren abangoardian zegoen erakundea izan zen, eta “Irakaskuntzako Erakunde Libre” ospetsuaren aitzindaria.

Protestanteen kulturak ez du erlijio-aurpegi bakarra izan. XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran, Euskadiko meatzaritzaren eta itsas merkataritzaren goraldiak harreman interesgarria sortu zuen Europako gainerako herrialdeekin, batez ere Erresuma Batuarekin, Alemaniarekin, Frantziarekin, Herbehererekin eta Eskandinaviarekin. Herrialde horretako industria-garapena hasi eta bultzatu zuen honek.

Horrela, bada, pertsona batzuek, protestante izanik, beren fedea bizitzeko aukera izan zuten, eta gaur arte euskal kulturarekin nahastuta iraun duen modernitate-aurpegi bat erakutsi ahal izan zuten, gorabeherekin noski. Futbolaren kasuan bezala eta, bereziki, Bilboko Athletic Club eta Donostiako Reala bezalako taldeen kasuan, adibide bat jartzeko.

Beraz, presentzia ebanjelikoa hedatu eta sendotu egin zen Euskal Herrian. Hala ere, gerra zibilak eta gerraosteko jazarpenak sarraskitu egin zuten. Jazarpen horrek ez zuen kongregazioak berrantolatzea ahalbidetu, 1945 arte baizik, eta berrogeita hamarreko hamarkada arte ez lukete lortuko ateak berriz irekitzea.

Garai horretan guztian, komunitate ebanjelikoak erdi-klandestinitatean bizi ziren, eta hala iraun zuten 1967ra arte, orduan aldarrikatu baitzen erlijio-askatasunaren lehen legea. Hala ere, askatasunarena baino gehiago tolerantzia zainduaren legea zen.

Egia esan, hortik aurrera kongregazio berriak ezar zitezkeen, gobernadore zibilen oposizio sistematikoa gaindituz.

Horren ondorioz eta besteak beste, Errenteria, Donostia, Irun, Bilbo, Barakaldo, Gasteiz, eta beste hiri eta barruko herrietan elizak irekitzen ziren.

Talde hauek, bat egiteko eta elkar laguntzeko 1979ko urtarrileko 29an Euskal Herriko Gotzai Ebanjelikoen Elkartea eratzen da, 11 aitzindari ebanjeliko izanik bilera horretan 25 eliza ordezkatzen.

Elkarte hau izan zen, 1993an gaurko Euskal Herriko Kontseilu Ebanjelikoa sortuko zuen hazia. Gaur egun kontseilua 35 elizek eta hainbat talde erakundek osatzen dute. Besteak beste 5 Gasteizen, 9 Gipuzkoan,( 4 Donostian, 2 Beasainen, 1 Hernanin, 1 Eibarren, eta beste bat Irunen). Bizkaian 21 eliza, (9 Bilbon, 2 Barakaldon, Basauri, Bermeo, Durango, Getxo, Leioa, Loiu, Mungia eta Portugaleten bana eta Santurtzin beste bi).

Eta historia aurrera doa. . .